وصاله یا اتصالات قطعاتی هستند که برای اتصال لوله ها به یکدیگر،تغییر جهت دادن لوله،انشعاب گیری و یا تبدیل قطر لوله از آنها استفاده میشود.
وصاله ها يا اتصالات در دو نوع پيچي(دنده اي) و جوشي ساخته مي شوند كه منحصراً در لوله كشي آب سرد و گرم و برگشت مصرفي بايد از نوع پيچي يا دنده اي سفيد استفاده كرد زيرا استفاده از وصاله هاي دنده اي غير گالوانيزه مشكل خورده شدن و در نتيجه پوسيدگي لوله ها را بوجود مي آورد.
متداولترين وصاله هاي مورد استفاده در تاسيسات به شرح زير طبقه بندي مي شوند.
1- زانويي
اين وصاله براي تغيير جهت دادن به اندازه 90 يا 45 درجه مورد استفاده قرار مي گيرد كه خود شامل زانوي قائم 90 درجه – زانوي 45 درجه – زانوي روپيچ و توپيچ 90 درجه يا چپقي – زانوي روپيچ توپيچ 45 درجه و زانوي تبديل مي باشد.
زانويي قائم 90 درجه :
وصاله اي است كه براي تغيير جهت به اندازه 90 درجه در لوله كشي از آن استفاده مي شود. اين وصاله در دو سر از داخل دنده شده است.
زانويي 45 درجه
همانند زانويي قائم 90 درجه براي تغيير جهت لوله ، با انحراف 45 درجه مورد استفاده قرار مي گيرد .در لوله كشي فاضلاب در مواردي كه تغيير جهت و انحراف 90 درجه اي لوله كشي به وسيله زانويي قائم احتمال ايجاد گرفتگي در لوله را افزايش مي دهد با استفاده از اتصال دو عدد زانويي 45 درجه و يك عدد مغزي شعاع انحناي تغيير جهت بيشتر مي شود .اين وصاله در دو سر از داخل دنده شده است.
زانويي روپيچ توپيچ 90 درجه
اين وصاله كه به نام زانوي چپقي معروف است همانند زانويي قائم 90 بوده ولي در دو سر به ترتيب از داخل و خارج دنده شده است و جهت قطعات هم قطر كه يك قطعه در محل اتصال از رو و ديگري از داخل دنده شده باشد به كار مي رود .
نكته : كاربرد زانوي روپيچ توپيچ 45 درجه همانند چپقي مي باشد با اين تفاوت كه انحراف آن 45 درجه مي باشد
زانوي تبديلي
اين وصاله در دو سر از داخل دنده شده است و براي اتصال قطعات با قطرهاي مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد .
2- سه راهي
از اين وصاله جهت انشعاب گيري استفاده مي شود . سه راهي ها شامل سه راهي قائم – سه راهي 45 درجه – سه راهي تبديل ساده و روپيچ توپيچ هستند.
سه راهي قائم
سه راهي قائم كه سه راهي معادل نيز ناميده مي شود وصاله اي است كه براي گرفتن انشعاب و اتصال انشعابات فرعي مورد استفاده قرار مي گيرد . اين سه راهي از داخل دنده شده و براي انشعابهاي با انحراف 90 درجه و هم قطر به لوله اصلي به كار مي رود.
سه راهي 45
همانند سه راهي قائم از داخل دنده شده و در لوله كشي تاسيسات فاضلاب مورد استفاده فراوان دارد و جهت اتصال انشعابات فرعي با انحراف 45 به كار برده مي شود.
سه راهي تبديل
جهت اتصال انشعابهاي فرعي با قطرهاي متفاوت نسبت به قطر لوله اصلي مورد استفاده قرار مي گيرد . اين وصاله در اندازه هاي تبديلي گوناگون و به صورت دنده از داخل و روپيچ توپيچ توليد مي شود.
3- بوشن
اين وصاله تماماً از داخل دنده شده است به همين منظور مي توان براي اتصال دو لوله يا دو وصاله كه يك سر آنها از خارج داراي دنده است استفاده نمود .
بوشنها شامل بوشن ساده – بوشن روپيچ توپيچ تبديل مي باشند.
بوشن ساده
يك قطعه استوانه تو خالي و ريخته شده از چدن است كه از داخل دنده شده است اين وصاله جهت اتصال دو لوله هم قطر و در راستاي هم مورد استفاده قرار مي گيرد.
بوشن روپيچ توپيچ
همانند بوشن ساده است ولي در دو سر به ترتيب از داخل و خارج دنده شده است و جهت اتصال دو قطعه كه يكي از رو و ديگري از داخل دنده شده باشد مورد استفاده قرار مي گيرد.
بوشن تبديل
اين بوشن از چدن ريخته شده و قطر دو سر آن متفاوت است و جهت اتصال دو لوله با قطرهاي مختلف و در راستاي هم مورد استفاده قرار مي گيرد.
4- چهار راهي
وصاله هايي هستند كه همانند سه راهي ساده و تبديل در اندازه هاي مختلف توليد شده و جهت اتصال انشعابات فرعي مورد استفاده قرار مي گيرد.
چهارراهي ها شامل: چهار راهي ساده و چهارراهي تبديل مي باشند . كاربرد اين نوع وصاله ها در تاسيسات لوله كشي فاضلاب نادر بوده و حتي المقدور از اتصال انشعابات چهار راهي در لوله هاي با قطر كم خودداري مي شود.
5- مغزي
از يك قطعه لوله كوتاه دو سر دنده و يك قطعه آهن ريخته شده به شكل لوله كه دو سر آن از خارج دنده مي گردد ساخته مي شوند . براي اتصال اجزاي سيستم لوله كشي به خصوص اتصال دو وصاله به يكديگر مورد استفاده قرار مي گيرد.
مغزي ها شامل: مغزي رو پيچ ساده – روپيچ توپيچ تبديل و روپيچ تبديل مي باشند. از مغزي تبديل روپيچ توپيچ همانند بوشن و سه راهي تبديل براي تغيير قطر در لوله كشي استفاده مي شود.
نكته:از مغزي هاي تبديل روپيچ نيز براي تغيير قطر در لوله كشي استفاده مي شود
6- مهرم ماسوره
وصاله اي است جهت اتصال دو قسمت از سيستم لوله كشي كه از دو قسمت نر و ماده تشكيل شده است. اين دو قطعه هر كدام به طور جداگانه روي لوله يا اتصالات ديگر بسته شده و سپس با جفت كردن نر و ماده و بستن مهره واسط ارتباط بين اجزاي اتصال دهنده برقرار مي شود.
كاربرد اين وصاله در ارتباط دادن لوله هاي فاضلاب بسيار كم است و بيشترين مورد استفاده آن در لوله كشي آب بهداشتي ، تهويه فاضلات و مدارهاي بسته مي باشد و معمولاً در تعميرات لوله كشي كاربرد زيادي دارد.
نكته : براي بستن مهره و ماسوره حتماً از آچار كلاغي استفاده شود
7- در پوش:
وصاله اي است كه جهت مسدود كردن انشعابات لوله كشي به كار مي رود. درپوش ها به صورت پيچ از رو دنده مي شوند و محل آچارگيري آن عموماً چهار گوش است. اين وسيله در سيستم هاي لوله كشي فاضلاب در انتهاي مسير لوله كشي يا دريچه هاي بازديد نصب مي گردد .
نكته : در اتصال پيچي لوله ها بايد توجه داشت كه اولاً داخل لوله و اتصالات از روغن و مواد خارجي كاملاً پاك باشد ثانياً طول قسمت دنده شده طوري باشد كه هنگام پيچژيدن در محل اتصال به لبه انتهايي لوازم اتصالي لوله كشي كه از داخل دنده شده اند تكيه كند.
8- فلنچ
وصاله یا اتصالات در انواع لوله ها
صفحه مدور چدني است كه براي بستن اتصالات فلنچي يا لوله هاي فلنچ دار استفاده مي شود و نوع بي دهانه آن را فلنچ كور مي نامند.
براي آب بندي اتصالات فلنچي بايستي از واشر استفاده نمود و اين كار با قرار دادن يك واشر بين سطوح اتصال و محكم كردن پيچهاي فلنچ صورت مي گيرد اما بايد دقت كرد كه همه پيچها به طور يكنواخت بالا كشيده شوند تا فشار برابر روي واشر در تمام نقاط وجود داشته باشد.
واشرها ممكن است از ورق لاستيكي ، لاستيك منجيد دار ، پنبه نسوز ، حلقه هاي فلزي نرم موجدار يا ديگر مواد گوناگون بسته به كاربرد خط لوله و فشار اعمالي ساخته شوند.
واشرهاي فلزي بيضي شكل يا هشت ضلعي كه درون شيارهاي سطح فلنچ ها نصب مي شوند،اغلب در خط لوله هاي فشار بالا به كار مي روند گاهي اوقات فلنچها با يك برجستگي ساخته مي شوند كه درون يك تورفتگي مشابه در فلنچ مقابل نصب مي شود و براي آب بندي اتصال واشري در تورفتگي قرار مي گيرد.
نكته : وقتي كه فلنچها درز جوش مي شوند نيازي به واشر نيست
آب بندي پيوندهاي لوله گالوانيزه به روشهاي زير انجام مي گيرد:
1- آب بندي با استفاده از مولد لزج كننده (خمير)
قبل از اينكه لوله هاي حديد شده به يكديگر وصل شوند لازم است محل حديده شده با ماده لزج كننده آغشته شود . تركيبات گرافيت يا روغنهاي غليظي كه براي آب بندي اتصالات لوله به كار مي روند مواد اختصاصي بوده كه داراي گرافيت نرم به حالت معلق يا مخلوط با روغنهاي لزج و ساير مواد مي باشد . اين مادهفقط روي قسمت حديد شده لوله زده مي شود كه باعث لزج شده – حفاظت و جز بهتر اتصال مي گردد . اين ماده مانع از اكسيد شدن قسمت حديده شده كه پوشش گالوانيزه آن در اثر دنده شدن از بين رفته است مي شود و نشت آب را از محل اتصال غير ممكن مي سازد .
سرب قرمز – سرب سفيد يا هر دو آنها مانند تركيبات گرافيكي مخلوط با روغن يا گريس مي توانند به عنوان يك تركيب لزج كننده محافظ و جزم كننده براي پيوندهاي دنده اي مصرف شوند
نكته : مقدار لزج كننده نبايد به اندازه اي باشد كه باعث مسدود شدن يا كاهش قطر داخلي لوله گردد
2- آب بندي با استفاده از خمير و كنف
در بيشتر موارد براي پيوند آب بندي از الياف كنف و خمير استفاده مي شود . روش كار به اين ترتيب است كه ابتدا خمير لوله كشي به مقدار مناسب با طول و عمق قسمت حديده شده روي آن ماليده مي شود و سپس الياف متناسب با عمق و طول محل پيچش و با ضخامت يكنواخت انتخاب و جهتي كه پيچش وصاله بر روي دنده موجب سفت شدن و فرو رفتن بيشتر كنف در شيار دنده ها گردد پيچانده و با ايجاد گره ساده و يكنواخت در انتهاي قسمت دنده شده مجدداً يك لايه خمير بر روي آن ماليده مي شود .
الياف كنف هيچ گونه محافظتي از لوله و وصاله نكرده و فقط با پر كردن كامل فضاي خالي بين دنده ها آب بندي نسبتاً رضايتبخشي را فراهم مي كند .
اتصالات پلی اتیلن در چه مواردی استفاده میشود؟
آب بندي با استفاده از نوار تفلون
نوارهاي تفلون عموماً به صورت قرقره اي و با يك در پوش محافظ توليد مي شوند . از نوارهاي تفلون به علت گران بودن بيشتر در لوله كشي با قطرهاي كم ، لوله كشي روكار ، اتصال شير آلات و لوله هاي كرومي استفاده مي شود .
ويژگي نوارهاي تفلون :
- پر كردن يكنواخت فضاي خالي بين دنده ها .
- پوشش سطح حديده شده .
- حفاظت نسبي لوله .
- تميزي روي كار .