در این قسمت از مقالات بازرگانی پایپ تهران به معرفی قدیمی ترین آبراهه جهان یعنی تخت جمشید می پردازیم.
قديمي ترين سيستم فاضلاب ايران
از زماني كه شهرنشيني در ايران آغاز شد، شيوه‌ي زندگي مردم به‌دليل يك‌جانشيني و استقرارهاي درازمدت اصولي‌تر شد. راه‌اندازي سيستم فاضلاب يكي از آن شيوه‌هايي است كه بشر در سال‌هاي دور براي داشتن محيط زندگي بهتر ايجاد كرد؛ اما قديمي‌ترين سيستم فاضلابي كه پيشينيان ما در ايران ايجاد كردند كجاست؟
به گزارش خبرنگار سرويس ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، آب‌رساني و دفع آب در ايران باستان با روش‌هاي متفاوتي انجام مي‌شد و در محوطه‌هايي مانند چغازنبيل (دوراونتاش)، تخت جمشيد (پارسه) و بند مارون بهبهان نظام‌هاي آب‌رساني و دفع آب مناسبي وجود داشت. در اين‌باره، عادل فرهنگي – كارشناس ميراث فرهنگي – مي‌گويد: يكي از قديمي‌ترين فاضلاب‌هاي كشور در تخت جمشيد (پارسه) پيدا شده است. به اين ترتيب كه آب‌هاي ناشي از بارش باران و نيز آب‌هايي كه از كوه جاري مي‌شدند از طريق ناودان‌هايي در درون سنگ‌ها به پايين مي‌آمدند. در واقع، آب‌ها از كوه رحمت و صفهي تخت جمشيد (پارسه) از طريق كانال‌هايي كه ايجاد شده بودند، به خارج از محوطه هدايت مي‌شدند.
وي با تأكيد بر اين‌كه يكي از قديمي‌ترين اسناد مربوط به ايجاد سيستم فاضلاب از زمان داريوش باقي مانده است، ادامه مي‌دهد: پيش از طرح‌ريزي صفهي سنگي تخت جمشيد (پارسه)، ابتدا فاضلاب آن را طراحي كرده بودند و شايد يكي از دلايلي كه اكنون پس از بارش باران، آب در محوطه‌ي تخت جمشيد (پارسه) جمع مي‌شود، فعال نبودن اين سيستم است.
البته مدير بنياد پژوهشي پارسه ـ پاسارگاد در اين‌باره اعتقاد دارد: آنچه در تخت جمشيد (پارسه) وجود دارد سيستم دفع سيل و آب باران است و نه فاضلاب.
محمدحسن طالبيان مي‌گويد: با توجه به نقشه‌برداري‌هايي كه انجام شده، نوع كاركرد سيستم كانال‌كشي تخت جمشيد (پارسه) مشخص است، ولي نمي‌توان گفت كه اين نظام در ايران قديمي‌ترين است، زيرا امكان دارد در جنوب ايران و در شهري مانند شوش سيستم قديمي‌تري وجود داشته باشد، بويژه اين‌كه در دوره‌ي عيلامي شوش، اين موضوع شناسايي نشده است.
اما كاميار عبدي ـ باستان‌شناس ـ تخت جمشيد (پارسه) را داراي سه سيستم متفاوت آب‌گرداني مي‌داند كه يكي از آن‌ها آب را از بالاي كوه رحمت به آب‌انبارهاي زيرزميني براي استفاده و شست‌وشو مي‌برد.
او در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا بيان مي‌كند: تخت جمشيد (پارسه) علاوه بر اين، دو سيستم فاضلاب نيز داشت كه يكي براي دستشويي‌ها و ديگري براي دفع آب باران استفاده مي‌شد.
او با اشاره به اين‌كه آب ناشي از بارندگي از روي سقف‌ها با لوله و تنبوشه‌هاي سفالي به فاضلاب وصل مي‌شد، ادامه مي‌دهد: تخت جمشيد (پارسه) سيستم پيچيده‌اي در اين‌باره داشت، ولي اگر بخواهيم فقط از فاضلاب بگوييم به تپه‌ي حسنلو (4B) كه به سال 850 قبل از ميلاد مربوط مي‌شود، مي‌توان اشاره كرد.
عبدي با بيان اين‌كه در چغازنبيل (دوراونتاش) يكي از قديمي‌ترين سيستم‌هاي آب‌رساني وجود دارد، مي‌گويد: فاضلاب به مفهوم آنچه امروز مي‌شناسيم در تپه‌ي حسنلو و پيش از آن، در مليان كه دوره‌ي آغاز عيلامي و عيلام ميانه را دربر مي‌گيرد و سپس در تپه يحيي شناسايي شده است. با اين حال، مهم‌ترين و پيشرفته‌ترين سيستم را در شهر سوخته مي‌توان ديد كه قدمت آن به 2500 سال پيش از ميلاد مي‌رسد.
به گفته‌ي اين باستان‌شناس، در محوطه‌ها و تپه‌هاي ديگري مانند گودين‌تپه تنبوشه‌هايي با كاربري فاضلاب و دفع آب پيدا شده‌اند؛ ولي با آغاز دوره‌ي شهرنشيني، مردم دريافتند كه فاضلاب بايد نظام بهتري داشته باشد و نمي‌توان آن را در معابر رها كرد. بر اين اساس، در تپه حسنلو و شهر سوخته رديف‌هاي پيوسته و منظمي از تنبوشه‌ها كشف شدند. به‌طوري كه اكنون قديمي‌ترين سيستم اصولي فاضلاب شناخته‌شده در ايران را در شهر سوخته مي‌بينيم.
عبدي درباره‌ي وجود چنين سيستم‌هايي در كشورها و تمدن‌هاي كهن ديگر نيز مي‌گويد: در مصر باستان نيز چنين چيزي وجود داشت، ولي در هند استفاده از اين روش دفع آب، همزمان با ايران آغاز شد